poznaj opinie specjalistów
Wyobrażenie, że młodzieńczy pociąg seksualny do osób tej samej płci zawsze stanie się tym samym pociągiem seksualnym u osoby dorosłej jest całkowicie błędne. Dane z obszernego badania "ADD-Health" dokonanego w USA (1) potwierdzają, że młodzieńczy homoseksualizm i biseksualizm zarówno w odniesieniu do pociągu seksualnego jak i zachowania zmieniają się w sposób zadziwiający z roku na rok.
Większość z tych zmian wydaje się być eksperymentowaniem. Dokonują się one w przeważającej części w kierunku heteroseksualizmu, który nawet w wieku 16-17 lat jest przynajmniej 25 razy stabilniejszy niż biseksualizm lub homoseksualizm; dotyczy to zarówno mężczyzn jak i kobiet. Oznacza to, że u 16-latków mówiących, że posiadają orientację homoseksualną lub biseksualną jest 25 razy bardziej prawdopodobna zmiana w kierunku heteroseksualizmu w wieku lat 17, niż prawdopodobieństwo, aby ci z orientacją heteroseksualną, zmienili się w kierunku biseksualizmu lub homoseksualizmu. W przypadku najbardziej surowych, ostrożnych założeń heteroseksualizm jest ciągle przynajmniej trzykrotnie bardziej stabilny dla mężczyzn i czterokrotnie dla kobiet.
W dalszej części artykułu skrót "SSA" (same-sex attraction) oznacza "pociąg do tej samej płci", zaś "OSA" (opposite-sex attraction) oznacza z kolei "pociąg do płci przeciwnej". "Biseksualny" lub "Bi" jest używany odnośnie tych, którzy doświadczają pociągu do obojga płci.
Osoby nastoletnie są generalnie bardzo zmienne. Czy dotyczy to także ich orientacji seksualnej? Obecnie dominuje powszechne przekonanie dotyczące orientacji seksualnej, że jest to coś wrodzonego, prawdopodobnie o początkach w okresie prenatalnym i w sposób nieunikniony ujawni się w stabilnym kształcie w życiu jednostki. Niewielu wierzy, że dany pociąg seksualny może ulec zmniejszeniu i zostać zastąpionym przez inny. Jednakże dane we wspominanym artykule pokazują, że młodzieńcze orientacje seksualne pojawiają się i znikają w krótkim przedziale czasu.
Pojęcie "orientacja seksualna" jest tożsame z "pociągiem seksualnym". Jednak trzeba odróżnić orientację seksualną od "tożsamości orientacji seksualnej", która jest w dużym stopniu pojęciem politycznym. To ostatnie należy także odróżnić od zachowania seksualnego, ponieważ dana osoba może doświadczać pociągu seksualnego, ale niekoniecznie według niego postępować. Ten artykuł będzie się koncentrował na "pociągu seksualnym" jako na stanie podstawowym.
W trakcie badania "ADD-Health" przeprowadzono w USA wywiad z bardzo dużą ilością nastolatków dotyczący wielu tematów, między innymi pociągu seksualnego i związanego z tym zachowania, a rezultaty zostały już opublikowane w wielu artykułach. Pierwsza część wywiadu (1994-1995) dotyczyła młodzieży w wieku około 16 lat. W drugiej części przeprowadzono wywiad, w miarę możliwości z tą samą grupą młodzieży, w wieku około lat 17. Po pięciu latach przerwy, po raz trzeci przeprowadzono wywiad dotyczący jak tylko było możliwe tej samej grupy ludzi (w wieku około 22 lat) i to dało całościowo 5-7 tys. osób, z którymi przeprowadzano wywiad w części 2 i 3 (zobacz wyniki poniżej). To są duże liczby i błędy powinny być znacznie mniejsze niż we wcześniejszych badaniach. Jednakże istnieją pewne nieuniknione trudności - często osoby, z którymi przeprowadzano wywiad w pierwszym okresie, nie mogły być później ponownie zlokalizowane. A właśnie te osoby niemożliwe do odnalezienia mogły przykładowo posiadać w większości pociąg do osób tej samej płci i taka sytuacja wykrzywiłaby znacząco statystykę. Ten rodzaj problemów zawsze pojawia się w badaniach - przykładowo, jaka jest orientacja seksualna tych, którzy odmówili odpowiedzi? Na szczęście zazwyczaj okazuje się, że ci nie dający odpowiedzi są niedoświadczeni seksualnie i konserwatywni, niechętni do mówienia o sprawach seksualności. Chociaż obecnie, tak jak w tym badaniu, delikatne informacje są podawane w sposób anonimowy, zapewniając przestrzeń poufności. Natomiast te osoby z doświadczeniami seksualnymi są raczej zadowolone, że mogą o tym mówić.
Dane te są obecnie najlepszymi, jakie posiadamy. Tak pozostanie przez kilka kolejnych lat, dopóki nie zostaną one poprawione, gdyż badania rozciągnięte w czasie stają się coraz częstsze. Otrzymane wyniki są bardzo zaskakujące.
Wyniki
Istotne wyniki dla tego artykułu zostały przedstawione przez Savin-Williams i Ram (2007) (1). Ten pierwszy opublikował wiele artykułów na temat SSA, szczególnie dotyczących ludzi młodych.
Pociąg
W artykule Savin-Williams'a zamieszczono kilka tabel, które przedstawiam tutaj w formie graficznej, aby były bardziej zrozumiałe. W zamieszczanych wykresach kolor czerwony reprezentuje pociąg seksualny do płci przeciwnej, fioletowy pociąg do obojga płci, a kolor niebieski przedstawia tych, którzy mieli pociąg tylko do tej samej płci - oczywiście w roku dokonywania wywiadu. Wykres pokazuje zmiany w pociągu seksualnym dotyczącym tych trzech grup między 16 a 17 rokiem życia.
W badaniu używa się pojęcia "pociąg romantyczny", które dotyczy pociągu seksualnego wobec takiej lub innej płci, lecz ja będę używał tylko określenia "pociąg".
Na zamieszczonym poniżej wykresie kolumny po lewej stronie reprezentują 100%, tj. wszystkich osób należących do poszczególnej grupy w wieku 16 lat. Natomiast kolejne kolumny idące w prawą stronę przedstawiają procent tych, którzy znajdują się w tych trzech grupach rok później czyli w wieku 17 lat. Odpowiedzi nie zawsze sumują się do wysokości kolumny z lewej strony, ponieważ 15% odpowiadających, deklarujących jakiś pociąg romantyczny na początku, stwierdziło po roku, że nie posiadają pociągu wobec żadnej z płci. A czasami po prostu w ogóle nie odpowiedzieli na pytanie.
Wykres 1. Zmiany pociągu romantycznego w wieku 16-17 lat
Biorąc pod uwagę tylko tych pociąganych do płci przeciwnej (górny rząd) widzimy, iż tylko bardzo mały procent z nich stwierdził po roku czasu, że mieli pociąg do tej samej lub do obojga płci. Zdecydowana większość trwała dalej w pociągu do płci przeciwnej, dotyczy to zarówno mężczyzn jak i kobiet.
Wśród tych (znacznie mniejsza grupa) posiadających pociąg seksualny do obojga płci (rząd: "Tylko biseks") dostrzegamy coś interesującego. W wieku 17 lat spada dramatycznie ilość osób doświadczających tego rodzaju pociągu seksualnego. Bardzo niewielki procent tej grupy traci pociąg do płci przeciwnej i doświadcza pociągu seksualnego wyłącznie do osób tej samej płci. Jednak największy odsetek z tej grupy nie posiada już pociągu do tej samej płci, lecz doświadcza go tylko wobec osób płci przeciwnej. A zatem jest to zmniejszenie pociągu seksualnego do osób tej samej płci.
Gdy chodzi o rząd "Tylko ta sama płeć", to tylko niewielka część z tych osób pozostaje w przedziale jednego roku pociągana wyłącznie do tej samej płci. Niektórzy przechodzą w kierunku biseksualizmu i doświadczają obydwu pociągów seksualnych, jednak większość doświadcza znaczącej zmiany i są pociągani seksualnie tylko do płci przeciwnej.
Nie nastąpiła tutaj żadna ingerencja, która spowodowałaby jakiekolwiek zmiany między 16 a 17 rokiem życia. Wydaje się, że odpowiedzialne za to były głównie życiowe doświadczenia.
Teraz zaprezentuję te same wyniki między 17 a 22 rokiem życia, a zatem zamiast jednego roku mamy tutaj okres pięciu lat.
Wykres 2. Zmiany pociągu romantycznego w wieku 17-22 lat
Ten schemat wygląda zasadniczo podobnie. Jednak musimy być ostrożni z interpretacją, ponieważ jest to zbiór danych porównujących odpowiedzi oddalone od siebie o 5 lat i nie wiemy, co w tym okresie czasu się wydarzyło. Prawdopodobnie z roku na rok postępowały dalsze zmiany, zmniejszające się wraz ze zbliżaniem się do wieku 22 lat. Innymi słowy z upływem lat wydaje się prawdopodobna większa stabilność.
Większość tych pociąganych wyłącznie przez płeć przeciwną nie zmienia się w czasie drugiego badania. Jednakże schemat biseksualny nie jest całkowicie ten sam, jak dla osób 16-17 letnich, różnica jest szczególnie widoczna dla kobiet. Znacząca ich ilość sygnalizuje ponownie pociąg biseksualny.
Około 75% mężczyzn mających początkowo pociąg do osób tej samej płci twierdzi, że teraz jest pociąganych wyłącznie do płci przeciwnej; a 25% sygnalizuje ponownie pociąg do tej samej płci. Wśród kobiet początkowo pociąganych wyłącznie do tej samej płci bardzo niewiele z nich zgłaszało w momencie drugiego wywiadu wyłączny pociąg seksualny do tej samej płci. Prawie wszystkie kobiety przeorientowały się na jakimś etapie z SSA do Bi lub OSA.
Wynika z tego, że istnieje ogromna ilość doświadczanych zmian pociągu seksualnego w czasie, z pewnością dzieje się to w przeciągu pięciu lat, lecz także przez przez tak krótki okres jak jeden rok.
Dyskusja
Co to oznacza? Na najbardziej podstawowym poziomie pokazuje to nam, że uczucia/pociąg seksualny zmieniają się. To znaczyłoby, że uczucia seksualne są mniej więcej na tym samym poziomie, jak wiele innych, zmiennych uczuć przeżywanych przez młodych ludzi. Jakie jednak zastrzeżenia mogą zostać postawione takiemu stwierdzeniu?
Po pierwsze, może istnieć problem narzucania udzielającym odpowiedzi niewłaściwych kategorii. Powinniśmy zauważyć wyniki tych badaczy, którzy odkryli, że szczególnie wiele kobiet czuje się niewygodnie w kategoriach narzucanych im przez naukowców. Wolą one natomiast opisywać siebie jako "bez etykiety" w sensie orientacji seksualnej, a taka opcja nie została dodana przez badanie "ADD-Health". Oznacza to prawdopodobnie, że zostawiają sobie prawo do zachowywania się w różny sposób w różnych okolicznościach. To sugeruje nam, że idea wrodzonej "orientacji seksualnej" może być błędnym pojęciem oraz wskazuje, iż zmiana dokonuję się w bardzo krótkim przedziale czasu.
A może młodzież okłamywała przeprowadzających wywiady lub raczej anonimowy komputer? Takie prawdopodobieństwo jest zawsze trudne do wyeliminowania, jednak wydaje się, że było niewiele powodów dla takiej nieuczciwości. Jest też możliwe, że osoby z SSA fałszywie podały, że były OSA w czasie drugiego badania. Istnieje także możliwość, że określający siebie jako OSA za pierwszym razem, mogli mieć opór z określeniem siebie jako SSA w drugim badaniu. Jednakże pamiętając o anonimowości tych badań, to był raczej niewiele znaczący problem.
Mogło być też tak, że to co młodzi ludzie rozumieją pod pojęciem "pociągu romantycznego", nie odpowiada naszemu rozumieniu. Jednak trudno jest pomyśleć, co innego mogłoby to znaczyć, pamiętając o zaangażowaniu mediów w ten temat. Pewną możliwością jest, że tak naprawdę doświadczali jakiegoś rodzaju nieerotycznego uwielbienia lub młodzieńczego zaślepienia, który został pomylony z erotyzmem.
Być może te stwierdzenia o byciu osobą z OSA, SSA lub Bi to po prostu młodzieńcza miłość? A nie prawdziwa głębia uczuć, które posiadałaby osoba dorosła i w konsekwencji nieautentyczny wyraz orientacji seksualnej? Być może jest to jakiś rodzaj zabawy? Istnieje pewna przesłanka za takim myśleniem, gdyż dorosłe relacje są przeważnie sprawą poważniejszą, wiążą się z większym zaangażowaniem. Jednakże u młodych ludzi uczucia w tych doświadczeniach przeżywane są jako prawdziwe, autentyczne i prowadzą także do samobójstwa, kiedy osoba jest odrzucona przez swojego szczególnego przyjaciela. Dzieje się tak szczególnie wówczas, kiedy pociąg seksualny jest SSA lub Bi.
Inną możliwością jest to, że ten "pociąg seksualny" to jedynie fantazja. Wielu zabawiałoby się pomysłem uprawiania seksu z tą samą lub przeciwną płcią, jednak w rzeczywistości nigdy by w to nie weszły. Łatwo może zdarzyć się, że fantazja zostaje pomieszana z prawdziwymi uczuciami. Jeśli jednak przyjmiemy takie założenie, to nie powinniśmy brać na poważnie żadnych uczuć, które przeżywają młodzi ludzie.
Jednak żadne z tych zastrzeżeń nie wydaje się być wystarczająco poważne, aby podważyć to badanie. Gdyby miały one być uznane za zasadne, to te same zarzuty poddawałyby w wątpliwość wszystkie podobne badania z ostatnich dwudziestu lat.
Zachowanie
Pewnym sprawdzianem na ile te uczucia odpowiadają rzeczywistości jest stworzenie podobnych wykresów dla zachowań seksualnych, które przypuszczalnie wyrażają te uczucia. Następny wykres dotyczy właśnie zmian zachowania seksualnego między 16 a 17 rokiem życia. Wskazuje, że zachowanie generalnie podąża tym samym schematem jak widzieliśmy to w sytuacji pociągu seksualnego/uczuć. W przypadku tych danych musiała istnieć aktywność seksualna przed 16 i między 16 a 17 rokiem życia. Liczby są tutaj niższe niż dla samego pociągu seksualnego. Jednak zasadniczo jeśli istniał pociąg seksualny, to większość nastolatków działała pod jego wpływem.
Wykres 3. Zmiany zachowania seksualnego w wieku 16-17 lat
Od razu widzimy, że wzory zachowań generalnie są raczej podobne - większość zmian dokonuje się w kierunku heteroseksualizmu i są to zmiany znaczące nawet w okresie jednego roku. Dostrzegamy, że w ciągu jednego roku wiele się zmienia w zachowaniu biseksualnym i homoseksualnym.
Z kolei dla wieku od 17 do 22 lat otrzymujemy następujący schemat:
Wykres 4. Zmiany zachowania seksualnego w wieku 17-22 lat
Ponownie widzimy duże zmiany w kierunku wyłącznego heteroseksualizmu, chociaż prawie połowa mężczyzn z zachowaniami homoseksualnymi potwierdza te same zachowania w wieku 22 lat. A zatem zachowanie utrwaliło się dla około połowy tej grupy mężczyzn, ale pociąg seksualny trwa dalej tylko dla jednej piątej (zobacz następny wykres).
Zmiany w pociągu seksualnym większe niż zmiany w zachowaniu.
Intrygującym jest fakt, że u mężczyzn homoseksualnych w wieku 17 do 22 lat istnieją większe zmiany w pociągu seksualnym niż w zachowaniu seksualnym.
Wykres 5. Zmiany pociągu i zachowania seksualnego w wieku 17-22 lat
Wydaje się, że istnieje znacząca ilość zachowań seksualnych bez odpowiadającego mu pociągu seksualnego. To może oznaczać powierzchowne eksperymentowanie lub skupienie się na samym orgazmie niezależnie od tego, jak jest osiągany. Znacznie większa niezgodność między pociągiem seksualnym i zachowaniem wydaje się istnieć wśród mężczyzn homoseksualnych niż w innych grupach. To mogłoby wskazywać na jakiś konflikt psychologiczny. Zasadniczo jednak zmiana uczuć wobec płci przeciwnej odzwierciedla się także w zachowaniu.
Stabilność pociągu seksualnego do odmiennej płci
Biorąc pod uwagę pociąg romantyczny poniższa tabela pokazuje procent zmian (w przedziale od 16 do 17 lat) w odniesieniu do początkowego pociągu seksualnego. Innymi słowy prezentuje ona, jaka część grupy z daną orientacją seksualną zmieniła ją po okresie jednego roku.
Tabela 1. Odsetek zmian w odniesieniu do początkowego popędu seksualnego
Mężczyźni Kobiety
Początkowo wyłącznie OSA 1.6% 2.8%
Początkowo wyłącznie SSA 61% 81.1%
Początkowo Bi 91.2% 83.5%
Na podstawie tej tabeli możemy oszacować wskaźnik zmian z Bi lub SSA w odniesieniu do wskaźnika zmian z OSA. Zakładając, że osoby, których danych nie posiadamy, nie wpłyną na wyniki, otrzymujemy następujące proporcje zmian:
SSA/OSA (mężczyźni) 61/1.6=38x
Bi/OSA (mężczyźni) 91.2/1,6=57x
SSA/OSA (kobiety) 81.1/2.8=28.9x
Bi/OSA (kobiety) 83.5/2.8=29.8x
A zatem SSA lub Bi jest przynajmniej 25 razy bardziej zmienne w tym samym okresie niż OSA. (Oznacza to, że 16-latki mówiące, iż posiadają orientację SSA lub Bi są 25 razy bardziej skłonne do zmiany w kierunku heteroseksualizmu w wieku 17 lat, niż osoby z orientacją heteroseksualną są skłonne do zmiany w kierunku biseksualności lub homoseksualizmu.) Dobrą praktyczną regułą byłaby cyfra przynajmniej 25 razy, aczkolwiek mężczyźni są bardziej zmienni niż kobiety. Patrząc z drugiej strony OSA jest 25 razy bardziej stabilne niż SSA lub Bi. Nawet jeśli zastosujemy wyjątkową i nieprawdopodobnie surową zasadę, że wszystkie brakujące dane to SSA, to wówczas SSA lub Bi pozostają ciągle 3 razy bardziej zmienne niż OSA (mężczyźni) i 4 razy bardziej zmienne w przypadku kobiet.
Niektórzy niewątpliwie przypiszą tą niestabilność trudnościom zachowania stabilnej orientacji homoseksualnej pośród przeważającego w społeczeństwie modelu heteroseksualnego. Jednak niezależnie od przyczyn, ta ogromna zmiana podważa każdą opinię, że homoseksualizm jest wrodzony lub niezmienny w tych latach życia. Zmiany się dokonują.
Poddając dyskusji otrzymane dane Savin-Williams i Ream dochodzą do wniosku, że stałość dotyczy przeważnie ludzi z pociągiem seksualnym do płci przeciwnej. Chociaż całościowa liczba osób z SSA i Bi pozostawała przez lata dosyć stabilna, to jednak występował nieustanny ruch jednostek z i do tej grupy - jak zostało to pokazane na wykresach.
Jeśli istnieje z roku na rok zmiana uczuć u osób w tym wieku, to według zwyczajnych kryteriów dokonuje się też zmiana ich orientacji seksualnej. Większość nastolatków sądzących, że są i będą przez resztę swojego życia gejami/lesbijkami/biseksualistami, będzie w rzeczywistości kimś innym w następnym roku. A zatem jest czymś całkowicie nieodpowiedzialnym doradzanie młodemu człowiekowi akceptacji uczuć homoseksualnych zakładając, że są one wrodzone i dlatego jest on osobą homoseksualną.
Pojawia się dylemat: czy uczucia 16-latków są prawdziwym wskaźnikiem pociągu seksualnego? Przy takim założeniu są one także zdolne do radykalnej zmiany. Czy też uczucia są prawie całkowicie niewiarygodne? W takim przypadku żadnemu nastolatkowi nie powinno się nigdy mówić, że jest gejem. Raczej ze sporą dozą pewności można by stwierdzić, że są oni heteroseksualni nawet w wieku 16 lat.
Oczywiście znajdą się także osoby biseksualne i homoseksualne mające 16 lat, które nie zmienią swojego pociągu seksualnego przez resztę swojego życia. Jednak na podstawie danych tego badania musimy stwierdzić, że taka sytuacja jest czymś bardzo wyjątkowym. Stopień zmian był tak duży, że Savin-Williams i Ream kwestionują same pojęcie orientacji seksualnej i wolą inne schematy interpretacyjne. Czerpiąc od znanych autorów, z tak szerokim doświadczeniem jest to bardzo znaczący wniosek.
Można próbować odrzucić te wyniki jako związane ze zmiennością nastolatków. Jednak te rezultaty stanowią bardziej radykalny przykład podobnych, lecz znacznie wolniejszych i mniej ostatecznych zmian u dorosłych odnotowanych przez Kinnish i współpracowników (2), w których większość zmian była także w kierunku heteroseksualizmu.
Dokonane w Nowej Zelandii rozłożone w czasie badania na osobach w wieku 22-26 lat (Dickson i współpracownicy (3)) wskazuje na wiele zmian w pociągu seksualnym, lecz ich obraz jest bardziej złożony i nietypowy. Wśród heteroseksualnych kobiet odnotowano pewną ilość zmian na biseksualizm, która była bardzo wysoka biorąc pod uwagę światowe standardy. Autorzy zastanawiali się, czy jest to odzwierciedleniem bardzo silnego wpływu feministycznego w Nowej Zelandii w okresie, kiedy uczestniczący w badaniu mieli ok. 20 lat. Biseksualizm mógł po prostu być pozostającym pod wpływem kultury eksperymentowaniem. Nowa Zelandia jest pod różnym względem państwem przyzwalającym wobec nie-heteroseksualności.
Wśród mężczyzn podobna liczba wchodziła i wychodziła z grupy homoseksualnej. A zatem w Nowej Zelandii dostrzeżono wiele zmian w tej kategorii wiekowej, jednak dominujące były przejścia do OSA z grupy SSA i osób biseksualnych. A zatem raz jeszcze orientacja OSA była wyraźnie bardziej stabilna niż Bi lub SSA.
Wyniki otrzymane przez Savin-Williams są spójne z wcześniejszymi publikacjami zebranymi w artykule Whitehead i Whitehead (4), którzy otrzymali stabilność dla OSA 20 razy większą niż dla SSA. Tylko na podstawie tych młodzieżowych danych trzeba byłoby powtórzyć ludową mądrość z końca lat 90, która w raczej prosty sposób wyrażała opinię, że "ilość byłych gejów przerasta liczbę aktualnych gejów". Ilość dokonujących się zmian jest tak znacząca, że musimy postawić pytanie: dlaczego ludzie, którzy zmienili swoją orientację z SSA, są tak niewidoczni? Istnieją ku temu przynajmniej cztery powody: po pierwsze takie osoby czują się zakłopotane odnośnie ich wcześniejszego pociągu seksualnego i nie chcą o tym mówić. Po drugie mogłoby to zniszczyć obecną heteroseksualną relację. Po trzecie wyda ich to na presję i pytania ze strony tych, którzy twierdzą, że taka zmiana jest niemożliwa. Wreszcie po czwarte takie osoby mają nadzieję i wierzą, że ich obecna heteroseksualna orientacja jest stabilna i zgodnie z otrzymanymi danymi, tak właśnie jest. Dlatego też istnieje obszerny, ukryty zbiór osób w społeczeństwie, które zmieniły swoją orientację seksualną i ta grupa jest ujawniana tylko przez badania w rodzaju tych dokonanych przez Savin-Williams i Ream.
Nasuwającą się konkluzją jest stwierdzenie, że różne grupy homoseksualnych lub biseksualnych osób, które uważają taką zmianę za prawie niemożliwą, mogą słusznie wyrażać to, co jest ważne dla nich. Jednak ich doświadczenie nie odzwierciedla w żaden sposób normy w społeczeństwie.
Bibliografia
(1) Savin-Williams, R.C. and Ream, G.L. (2007) Prevalence and Stability of Sexual Orientation Components During Adolescence and Young Adulthood. Archives of Sexual Behavior 36, 385-394.
(2) Kinnish, K.K., Strassberg, D.S. and Turner, C.W. (2005) Sex differences in the flexibility of sexual orientation: a multidimensional retrospective assessment. Archives of Sexual Behavior 34 175-183.
(3) Dickson, N., Paul, C. and Herbison, P. (2003) Same-sex attraction in a birth cohort: prevalence and persistence in early adulthood. Social Science and Medicine 56 1607-1615.
(4) Whitehead, N.E. and Whitehead, B.K. (1999) My Genes Made Me Do It! Huntington House, Lafayette, LA.
Dr Neil Whitehead - wychował się i mieszka w Nowej Zelandii (Lower Hutt), tam w 1971 roku uzyskał doktorat z biochemii. Pracował badawczo przez ok. 25 lat dla rządu Nowej Zelandii, w tym przez 4 lata był oddelegowany do pracy w Organizacji Narodów Zjednoczonych w Monako. Zajmował się głównie pracą naukową, obejmującą także ocenę różnych badań. W ostatnich latach pełnił także rolę naukowego konsultanta rządu Nowej Zelandii w Ministerstwie Badań Naukowych i Technologii, a także był zaproszonym profesorem na jednym z wydziałów Uniwersytetu w Hiroszimie (Japonia). Opublikował ponad 110 artykułów, wydał różne publikacje i książki.
Artykuł pochodzi ze strony: http://www.mygenes.co.nz/Change.htm z dnia 10.03.2011.
Tłumaczenie: Zbigniew Leczkowski SJ http://www.psychologia.net.pl
